Ο θεμέλιος λίθος της ταυτότητάς μας

I tried so hard and got so far
But in the end, it doesn't even matter
I had to fall to lose it all
But in the end, it doesn't even matter
(In the end – Linking Park)

Επανερχόμαστε συνεχώς στα ίδια και τα ίδια. Προσπαθούμε να ανιχνεύσουμε το «τις πταίει». Όσο μεγάλος κι αν είναι ο πειρασμός, δεν πρέπει να υποκύψουμε σε αυτόν και να πούμε ότι φταίμε όλοι και όλα. Γιατί κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με το ότι δεν φταίει κανείς και τίποτα. Οφείλουμε λοιπόν να δείξουμε αυτοσυγκράτηση. Από την άλλη, μέσα στα τόσα που πάνε λάθος, ποιο θα ορίσουμε ως το κορυφαίο; Πού σφάλλουμε τόσο πολύ που τα αποτελέσματα από αυτό το σφάλμα να επισκιάζουν όλα τα υπόλοιπα λάθη;

Πρόκειται για μια συνθήκη που, θέλοντας και μη, σε κατακλύζει με απαισιοδοξία. Και αυτή η απαισιοδοξία βαραίνει ακόμα περισσότερο την ψυχή όταν συνειδητοποιείς πως ακόμα και αν τα αναλύσεις όλα σωστά, ακόμα κι αν όντως πετύχεις τη βέλτιστη ανάδειξη του πλέον σημαντικού ανασταλτικού παράγοντα, θα προσκρούσεις πάνω στην αδιαφορία, τον φθόνο και τη χλεύη των πολλών.

Είμαστε ένας αρχαίος λαός. Ο δρόμος που διανύσαμε μέσα στο χωνευτήρι και στην παλαίστρα της Ιστορίας, μακρύς και κουραστικός. Πάμπολλες ήταν οι φορές που τα χάσαμε όλα απλώς και μόνο για να βρούμε το κουράγιο και τις αντιστάσεις προκειμένου να τα διεκδικήσουμε ξανά. Και προχώρησαν οι αιώνες με την ψυχή μας να έχει λίγο-πολύ τον ίδιο προσανατολισμό. Οι περιπέτειες του γένους από την εποχή πολύ πριν από τους Πελασγούς και τους Μυκηναίους, από την εποχή του Μεγαλέξανδρου, από την εποχή του Νικηφόρου Φωκά και του Κολοκοτρώνη, του Ευαγόρα και του Γρηγόρη, μας έφεραν εδώ, σήμερα, στα ίδια λημέρια, να κτυπιόμαστε οι περισσότεροι σαν τα χταπόδια στον βράχο για να σιτέψουμε.

Επειδή είναι τέτοια η φύση της διδασκαλίας της Ιστορίας, οι άνθρωποι μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τη χαοτική αλληλοδιαδοχή των γεγονότων χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι τα γεγονότα τα δημιουργούν οι άνθρωποι, ως δρώσες οντότητες. Και για να τα δημιουργήσουν οι άνθρωποι πρέπει να είναι παρόντες. Όσο ένδοξο κι αν είναι το παρελθόν, όσο σπουδαία κι αν ήταν (είναι) τα επιτεύγματα των παρελθοντικών γενεών, ουδεμία απολύτως σημασία έχουν αν δεν υπάρξει και συνέχεια. Όπως ακριβώς και στο τραγούδι των Linking Park, που σημειώσαμε στην αρχή, but in the end, it doesn't even matter. Θα πάνε όλα στράφι. Όπως στράφι πήγε και η ζωή του Chester Bennington, που αυτοκτόνησε διά απαγχονισμού στην ηλικία των 41 ετών. Ο ίδιος έσωσε εκατομμύρια ανθρώπους με τα τραγούδια του. Τους έδωσε αποκούμπι και τρόπο έκφρασης για να απαλύνουν τον εσωτερικό τους πόνο. Δεν είναι τυχαίο που μόνο το επίσημο βιντεοκλίπ του τραγουδιού «In the End» στο Youtube έχει 1,3 δισεκατομμύριο views.

Κατά παρόμοιο τρόπο κινδυνεύει να σφραγιστεί και η δική μας μοίρα. Πόσους αλήθεια δεν έσωσε η Ελλάδα με τον πολιτισμό της από την εξαθλίωση και τον αφανισμό; Ολόκληρη την ανθρωπότητα. Θα έχει όμως σημασία όλη αυτή η διαδρομή, αν στο τέλος δεν καταφέρει να σωθεί η ίδια; Άρα το θέμα που πρέπει να μας απασχολήσει σήμερα είναι θεμελιωδώς υπαρξιακό α) με την έννοια της υλικής αυτοσυντήρησης (δηλαδή να είμαστε ζωντανοί) και β) αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα ότι το πρόβλημα ή καλύτερα η δυσλειτουργία μας εδράζεται σε μιαν αδυναμία εκ μέρους μας να αντιληφθούμε τη σημασία που έχουν οι υποστασιακές παρακαταθήκες των προγόνων μας (δηλαδή να παραμείνουμε ζωντανοί ως συνεχιστές μιας κληρονομιάς χιλιετιών).

Και επειδή η τελευταία παράγραφος αποτυπώθηκε με πολύ βαριούς μεθοδολογικούς όρους, εξηγούμαι καλύτερα:

Χάθηκε η μέριμνα προκειμένου να γνωρίσουμε τον εαυτό μας. Και με τον όρο «εαυτός» δεν εννοώ ασφαλώς μια ρηχή και εφήμερη αναγνώριση των καθημερινών μας συνηθειών ή των προτιμήσεών μας στις τάσεις της μόδας και στο πού θα πάμε διακοπές. Αυτά είναι τα εξωτερικά στοιχεία του εαυτού μας. Εγώ αναφέρομαι στα ενδότερα υποστρώματα της ψυχής. Στο βάθος της ύπαρξης. Εκεί όπου βασιλεύει το σκότος των παθών, των στερεοτύπων και του φόβου. Εκεί όπου κατοικούν τα αρχαία μυθολογικά τέρατα, τα σχεδόν ακατανίκητα όταν βρεθούμε αντιμέτωποι μαζί τους. Αναφέρομαι στη φιλοσοφική αναζήτηση του νοήματος της ρήσης του Ηρακλείτου:

«Εδιζησάμην εμεωυτόν» που σημαίνει ζήτησα τη βοήθεια του εαυτού μου για να μάθω τον εαυτό μου.

Το απόφθεγμα του Ηρακλείτου ευθυγραμμίζεται με το δελφικό παράγγελμα «γνώθι σαυτόν». Μάθε δηλαδή τον εαυτό σου. Μια στιγμή, όμως! Αυτό δεν είναι και το κορυφαίο ερώτημα του Έλληνα από καταβολής του γένους; Αυτή δεν είναι η αρχαία και αιώνια παρακαταθήκη;

Ο ενδότερος εαυτός

Ο Έλληνας είναι Έλληνας μόνον όταν ο εσωτερικός του κόσμος είναι νοερά προσανατολισμένος στην επίλυση αυτού του άλυτου προβλήματος. Απλησίαστο και μυστηριώδες όπως η ίδια η έννοια του Θεού. Το να αναζητούμε συνεχώς τον ενδότερό μας εαυτό, το να προσπαθούμε να δούμε τον πυρήνα της ουσίας της ανθρώπινής μας ιδιοσυστασίας, είναι ο θεμέλιος λίθος της πνευματικής μας συνοχής. Είναι ο αρμός της ψυχολογικής μας ομοιόστασης. Μέσω της τρικυμιώδους αναζήτησης για την ανακάλυψη των εσωτερικών μας λιμανιών, συνειδητοποιούμε τη μηδαμινότητα του καθενός μας ξεχωριστά και αντιλαμβανόμαστε ταυτόχρονα τη συνύπαρξη αυτής της μηδαμινότητας μαζί με την απεραντοσύνη και την ευρυχωρία της κάθε ύπαρξης. Έτσι, η πραγματική αναζήτηση του εαυτού προκύπτει τελικά μέσα από την αποσαφήνιση αυτής της διττής κατάστασης. Η μηδαμινότητα γίνεται ορατή μέσω της επαφής με «εμένα», ενώ η απεραντοσύνη και η ευρυχωρία γίνεται ορατή κυρίως μέσω των σχέσεών μας με τους «άλλους». Άρα είμαστε αυτοί που μπορούμε να είμαστε μόνον όταν ζούμε σε κοινωνία με άλλους ανθρώπους. Πρόκειται για το περίφημο «ζώον πολιτικόν» του Αριστοτέλη.

Αυτή η διττή κατάσταση, αυτό το ίδιο νόμισμα με τις δύο όψεις, υπήρξε η αέναη αναζήτηση του Έλληνα. Η αργοναυτική εκστρατεία, τα ομηρικά έπη και οι περιπέτειες του Οδυσσέα, το Αγαθό και ο κόσμος των Ιδεών του Πλάτωνα, η επιστημονική σκέψη του Αριστοτέλη για να συστηματοποιήσει όλα τα προηγούμενα, οι μεγάλες μάχες των Πατέρων για να αποσαφηνίσουν το νέο δόγμα, η Εκκλησία των πιστών της Ορθοδοξίας, τα κοινά των Ελλήνων κατά την Τουρκοκρατία, όλα αποτελούν μια συλλογική προσπάθεια των πνευματικών δυνάμεων του γένους προκειμένου να αποκρυσταλλώσουν ό,τι αξίζει να διασωθεί μέσα από τα δόντια της λησμονιάς. Είναι η προσέγγιση του γνώθι σαυτόν μέσα από την ουσιαστική επαφή με τον συνάνθρωπο.

Ασφαλώς και σημειώθηκαν αλλαγές στην ελληνική σκέψη τις τελευταίες δεκαετίες. Και αυτές οι αλλαγές, επειδή εμφανίζονται με μεγάλη ταχύτητα και σε πολλαπλά επίπεδα, φαίνεται ότι θα κυριαρχήσουν επί των παραδοσιακών συμπεριφορών κατά τρόπο ίσως τελεσίδικο. Η πιο χαρακτηριστική αλλαγή είναι ότι πια στραφήκαμε εξολοκλήρου προς τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του εαυτού μας. Μοιάζουμε με αυτούς που πάνε σε μια κηδεία και, αντί να πενθούν για τον χαμό του μακαρίτη, αυτοί εντυπωσιάζονται με την πολυτέλεια του φέρετρου, σχολιάζουν για τα κεράσματα που προσφέρει η οικογένεια του νεκρού, και το πραγματικό γεγονός του θανάτου τούς αφήνει ανεπηρέαστους. Αυτή η κατάσταση, στο πολιτικό επίπεδο μεταφράζεται ως ένα αγχέμαχο πλήγμα κατά της ηθικής συνοχής της κοινωνίας. Και αυτό επειδή απουσιάζει για τα ίδια γεγονότα η σύμπτωση των συναισθηματικών προσηλώσεων των πολιτών. Σήμερα είμαστε περισσότερο ιδιώτες παρά πολίτες. Οι πολίτες έχουν πρόσωπο που αναγνωρίζεται από τον άλλο, τον συμπολίτη. Ο ιδιώτης έχει μόνο συμφέροντα και η αξία του προσμετράται μόνο με την αξία της περιουσίας του. Χαρακτηριστικό του ιδιώτη είναι ο μονήρης βίος. Στη γλώσσα μας δεν υπάρχει η λέξη συνιδιώτης. Ο ιδιώτης δεν κοινωνεί με κανέναν. Η περι-ουσία όμως του πολίτη είναι μια πολύ πιο σύνθετη έννοια από αυτήν του ιδιώτη. Περιλαμβάνει μέσα σε άλλα πολλά και την καταξίωση που του επιφέρει η αναγνώριση της αξίας του προσώπου του από τους άλλους. Είναι αυτός που την ώρα της κηδείας του το φέρετρο παραμένει ανοιχτό και όλοι οι συνάνθρωποι περιμένουν να του ρίξουν έστω μια χούφτα χώμα ως μια συμβολική πράξη ύστατης αναγνώρισης. Με την ευχή και την ελπίδα να ανταμώσουν ξανά.